АЛТЫН МӦШТИҤ КӰӰЗИ

Бу јуукта бистиҥ редакцияга солун айылчы келип јӱрди. Станислав Урчимаев бистиҥ республикада ады јарлу скульптор. Оныҥ эткен эдимдерин улус Куладыда, Кӱпчегенде, Чуй-Оозында, башка-башка выставкаларда кӧргӧн лӧ болор. Автордыҥ эткен эдимдери танылу. Станислав Тадаевич бойыныҥ тоолу эдимин фотого соктыртып аларга биске келерде, бу учуралла тузаланып, куучын-эрмек ӧткӱрдибис.

— Станислав Тадаевич, озо ло баштап, агашла канайда иштеп баштаганарды куучындап берзегер…

— Мен бир јирме јыл кайра, 1996 јыл болгон ошкош, тайгада кой кабырып јӱргем эдим. Бир кӱн јыду јааш јаап турарда, мӧштиҥ алдында отурдым, ӧрӧ кӧрзӧм, мӧштӧҥ ӱч метр кире будак чыгып калган турды. Байагы будак аттыҥ бажына да, улустардыҥ сомдорына да тӱҥей кӧрӱнип баштаган. Ол ло тушта агашла кезинер кӱӱним келген.

Бойымда бычак болгон. Кезинип баштадым. Кижиниҥ јӱзи, кӧкси- ичи, колы-буды бойы ла јакшы келиже берди. Јаан удабай чегедектӱ алтай келинниҥ сомы болуп чыкты. Оныҥ кийнинеҥ ӱч-тӧрт скульптура кезип, Боочыда болуп јаткан Эл Ойында туружып кӧрӧлӧ, кайралла темдектеттим.

2008 јылда Москвада «Выставка золотых рук мастеров России» ӧткӧн. Ары барып, Россияныҥ эҥ ле тыҥ деген устарла таныжарга келишти. Темдектезе, Михаил Ильяевле. Бу кижи агашла иштеп турган атту-чуулу скульптор.

Бойында школду, камык ӱренчиктерлӱ, ады-јарлу улус ондо база ӱренет. Ол мениҥ иштеримди кӧрӱп, сӱреен аҥылузын темдектеди. Кӧрӧр болзо, мениҥ иштеп турган техникала Россияда кем де иштебей јат. Иштеримге тӱҥей иштер јӱк Таиландта, Лаосто бар деп куучындады. Учында меге бойыныҥ алты художественный альбомын сыйлаган.

Ол ло выставкада бир тувин усла танышкам. Ол танышканныҥ кийнинеҥ бистиҥ уулдарды эчидип, Тывага айылдап бардыбыс. Ондо бистиҥ уулдар темир урарына, чеканкага ӱренгилеген. Байла, бу кижиле танышпагам болзом, Кӱпчегенде устардыҥ тӧс јери болбос то болор эди.

— Канайып агашла узаныш слердиҥ ижер болуп калган?

— Ийинде јадып турала, агаштарла кӧп эдимдер эдип алгам. Стене — ӱзе иштерим. Оноҥ, акыр, мыны садып баштаза дейле, јолго тургузып алдым. Озо баштап чала эп-јок болгон, је оноҥ туристтер токтоп баштаган. Јилбиркеп, алып баштагылады. Ол тужында эки јӱске, беш јӱске садып ийзеҥ, јаан акча деп билдирип туратан. Онойып ла садуга кирген…

Чынынча айтса, бӱгӱн темирди баалу садып болбозыҥ — Китайдыҥ литьезы рынокты бийлеп алган. Баазы да јеҥил, бӱдӱжи де јараш. Агаштаҥ эткен кееркедим эдимдер Китайдаҥ келбей јат, оныҥ учун ол јанынаҥ агаш јакшы .

— Слер јаҥыс мӧш агашла кезинип турганар ба?

— Кӧп сабада мӧшлӧ иштенедим. Је баштапкы ӧйдӧ кайыҥла кезингем эдим. Кайыҥ јараш агаш, оныла неме этсеҥ, јараш болуп јат, ап-ак. Је кайыҥла иштенерге кӱч – кургаза тӱрген јарыла берет. Чибиге эптежерге ӧй керек. Липаны јакшы деген, билбезим, иштенбегем. Карагай јарабаган. Тал кем јок агаш, база јакшы. Арчынла кезингем, је база ондый ла. Агаштарды алза, эҥ јакшызы ол мӧш.

Је ол ло ӧйдӧ ӧскӧ материалдарга кӧрӧ агашла иштенерге кӱч. Агашты бир эмеш јастыра кессеҥ, јарыла берет, сынып јат. Ого кӧрӧ ташла иштеерге (узак та болзо) јеҥил. Араайынаҥ согуп ла барарыҥ. Кичинек чийӱлерди-эшти чыгарарга јеҥил. Сӧӧклӧ иштеерге оноҥ до јеҥил. Бор-машинала оны тӱрген эдип ийериҥ. Тошло, карла база

иштегем, кӱч неме јок.

— Кандый тематикала иштеерге сӱӱп јадыгар?

— Мен алдында сӱреен кӧп бичиктер кычыргам ине. Школ тужында Куладыныҥ библиотеказын ончо кычырып салгам. Кичинек тужымда «Алтай баатырларды» кычыргам (ол бичиктиҥ јыды да башка болгон, јебрен ӧйлӧрдиҥ јыды ошкош). Школдо ӱренип турарымда, чӧрчӧктӧр куучындаарга сӱӱйтем. Ӱредӱчи мени доского чыгарып, сурап туратан, чӧрчӧк куучындазын деп. Оноҥ ло бери тӱӱкиле, кай чӧрчӧктӧрлӧ јилбиркегем. Ол мениҥ тӧс темактикам. Оноҥ јебрен ӧйлӧрдиҥ ундылып калган кудайларыла, мӱргӱӱл јаҥыла јилбиркеп јадым. Бу темала база кӧп иштейдим.

— Слерде ӱренчиктер бар ба?

— Ӱренчиктер јок. Јайалталу балдар кӧп лӧ, је јалку учун ӱренер кӱӱндери јок. Школдо алтай тилдиҥ, алтай литератураныҥ ла трудтыҥ ӱредӱчизи болуп, оны ајардым. Белен ле неме керек болуп јат.

— Бис билерис, слерди јаҥыс ла агашла узанбай турганар деп. Бистиҥ газетте слердиҥ ӱлгерлерер, куучындарар да чыккан…

— Эйе, кичинек ӱлгерлер бичип јадым, куучындар каа-јаа. Је бӱгӱн агаш ӱзе ӧйди алып салган…

С. ТУГУДИН

Источник: Районная газета "Ажуда"