«ЭНЧИЛИКТИҤ» ЈУУНЫ

Николай Васильевич Яманов – бистиҥ редакцияныҥ јаантайын айылчызы. Јаҥыскан, ол эмезе кандый бир буурайган чачту нӧкӧрин ээчидип алган, једип ле келген турар. Кабинедибиске кирип, тӧш карманынаҥ газеттердеҥ кезип алган бичимелдерди чыгарып, беш башка ӧҥдӱ ручкала чийе тартып салган абзацтарды кӧргӱзип, амыр бербей ӧйкӧп турган сурактары керегинде куучынды ӧткӱрер. Чыныча айтса, Николай Васильевичти тообос аргабыс јок. Јажы јаанаган да болзо, эмдиге чыйрак, омок-седеҥ, эрӱ чырайлу ӧрӧкӧн орооныстыҥ, албатыбыстыҥ ӧҥзӱре сурактарын акту јӱреги ажыра ӧткӱрип турганы билдирлӱ.

Ондый бир туштажуныҥ ӧйинде Николай Васильевич (эл-јондык биригӱлер керегинде куучын болгон ошкош) Јоло јуртта тӧзӧлгӧн «Энчилик» ӧмӧлик керегинде куучындады. Кӧрӧр болзо, Јоло јуртта беш-алты јыл кайра мындый јараш атту јаан јаштулардыҥ биригӱзи тӧзӧлгӧн эмтир. Музей-библиотеканыҥ залына јуулыжып, талканду чайдаҥ ичип, јуртта, аймакта, республикада, ороондо, телекейде болуп турган ончо солундар, эмезе ӧҥзӱре сурактар керегинде куучындажатан эмтир. Биригӱниҥ турчылары – амыралтага чыккан, эмезе чыгардыҥ бери јанында јурттыҥ улузы. Николай Васильевич ээчий јуунына кычырарда, бу кандый-мындый ӧмӧлик деп сонуркап, Јоло јуртка барарга јазандым…

Кӱӱк айдыҥ бажы. Аймак ичинде Улу Јеҥӱниҥ байрамына эҥ кызу белетиштӱ, сандырашту кӱндер. Бойымныҥ бурумнаҥ улам айдылган сааттаҥ он беш минӱтке оройтып келип, Јоло јурттыҥ музей-библиотеказыныҥ экинчи кадына чыгып келзем, тегерик столды айландыра буурыл чачту ӱч эр отуры. Олордоҥ ыраак јок библиотканыҥ заведующийи меҥдебей, бойыныҥ керектериле уружып јат. «Јуун башталып калды ба?» — деп сурарымда, «Јооок, клубта Јеҥӱниҥ байрамына белетеништӱ репетиция ӧдӱп јат. Тоолу кижи оноҥ бери келер керек. Келгилезе ле баштаарыс» — деп, кару уктым. Јаан удабай библиотекаганыҥ залына тӧрт эпши чыгып келдилер. Ончо улус тегерик столды айландыра отурып ийерде, јуун башталган.

Айдарда, јуунда кемдер туруштылар? Библиотеканыҥ заведующийи Клара Езеевна Амыева повесткага кӧчӧр алдында ӧмӧликтиҥ кажы ла келген турчызы керегинде элбеде куучындады. Бу улус библиотеканыҥ јаантайын айылчылары, јурттыҥ «активисттери», кӧптӧри бойыныҥ ӧйинде каруулу иште де иштеген улус. Олор: Светлана Јӧптӱновна Течинова, Екатерина Боконоковна Дектиева, Юлия Чичашевна Тугудина, Олег Матынович Палкин, Николай Васильевич Яманов, Чыгым Альчибаевич Туткушев ле Марина Тӧлӧсӧвна Епкина.

Оноҥ ары Николай Васильевич јуунныҥ повестказын угусты. Ондо ӱч сурак:

1. Алтайда, анчада ла Јоло јурт јеезеде, ар-бӱткенниҥ айалгазы.

2. Ленинниҥ сӧӧгин мавзолейдеҥ чыгарар ба, јок по?

3. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачылары керегинде јетирӱлерди толтырары ла чокумдаары ла Улу јууга учурлалган кереестиҥ айалгазы.

Эки сааттаҥ ажыра улалган јуунда кажы ла турчыга кажы ла сурак аайынча бойыныҥ санаазын толо, меҥдебей чыгара айдарга арга берилди. Узак јылдарга бой-бойлорын јакшы билижер улустыҥ ачык-јарык, кемзинбей айткан куучынын угарга да солун эмей. Бир кезик ӧйгӧ бойыҥды Јоло јурттыҥ «јажытту башкарузыныҥ» турчызы да деп бодой берериҥ. Јаан окылу јуундар кӧп сабада бу кичинек јуунга кӧрӧ маат јогынаҥ эрикчилдӱ ӧдӧт.

Баштапкы сурак, ар-бӱткенниҥ айалгазы, аайынча јуулгандар Јоло сууныҥ јарадында ӱч несознательный эрлер куру болуштопторын таштап ийгенинеҥ ала телекейлик ай-кӱнниҥ солунып турганына јеттилер. Ар-бӱткенле колбулу кӧп-кӧп сурактарды кӧдӱрип, учында Јоло јурт јеезеде, арткан јеезелерге кӧрӧ айалга бир эмеш кем-јок деп шӱӱлтеге келдилер.

Бу суракты шӱӱшкен кийнинеҥ, Клара Езеевна столго изӱ чай, камык конфет-печенье, алама-шикир ле Јолоныҥ тату тийиҥгадын чыгарды. Мынаҥ ары шӱӱш шӱлӱреген чайдыҥ ла кампеттердиҥ шылыраган табыштарыла колболып улалды.

Экинчи сурак Ленинди мавзолейдеҥ чыгары. Бу баштануны Россия ичинде тоолу ай кайра орус православный серкпе кӧдӱрген. Ого учурлай баштапкы каналда «Пусть говорят» деп телеберилте де чыккан. Јоло јурттыҥ јаан јаштулары бу сурак аайынча бойлоры ортодо куучын-эрмекти база ӧткӱрер деп амадагандар. Шӱӱштиҥ турултазында ӱндер эки башка бӧлӱнди. Јарым улус Ленинди совет ӧйинеҥ арткан байлу энчибис деп, артыргызар деди, экинчи јарымы божогон кижини јууп салза, сӱнеези токынаар болор дештилер. «Айдарда, ӱндер эки јара бӧлӱнген болзо, Ленинди мавзолейде артыргызып јадыбыс» — деп, Николай Васильевич чала кокырлаган айас калганчы шӱӱлтени угусты.

Ӱчинчи сурак Улу јууныҥ туружаачылары аайынча јетирӱлерди толтырары ла оныла колбой јууга учурлалган кереести ару-чек тудары керегинде. Бу сурак шӱӱжилип башталарда, јуунга база бир турчы кожулды – Јоло јурт јеезениҥ јааны Вероника Абакаева. Байрамга белеништӱ иштердеҥ когызап, јуунда неме болуп турганын угарга келген. Ӱчинчи сурак аайынча јаан шиҥдӱ иш ӧткӱрилип турган деп, Вероника Егоровна айтты. Бу иштиҥ турултазында Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачылары керегинде јаан јуунты бичик чыгарар амаду бар болтыр. Бу сӱрекей каруулу иш, оныҥ учун кажы ла кижиниҥ јӱрӱми керегинде тыҥ шиҥдештӱ иш ӧткӱрилип турган деп ол јартады.

Ӱч сурак кӧрӱлген кийнинеҥ, ӧмӧликтиҥ турчылары меҥдеш јогынаҥ бой-бойлорыла куучындажып, јайканыжып, айылдары јаар јандылар. Мынайып јуун тӱгенди. Је нени айдар? Меге ле бу биригӱниҥ јууны сӱрекей јараган. Айса болзо, ээчий де јуунга кычырза, барарым ла болбой. Јаан јаштулар јолуккан айас, јурттыҥ јӱрӱми керегинде куучындажып, тузазын јетирип турганы јакшы. Ого коштой «Энчилик» тегин јаан јаштулардыҥ чай ичип јуулыжатан јери эмес, бу биригӱ јурт ичинде, бескелӱ болуп јат, эл-јонныҥ кӱӱн-санаазына да јаан камаанын јетирер аргалу. Бу јанынаҥ Јоло јурттыҥ башкарузы ла эл-јондык биригӱлери јакшы иштеп турганын темдектеер керек.

С. ТУГУДИН

Источник: Районная газета «Ажуда»