АБАМ КЕРЕГИНДЕ СӦС

Азыйда јаан улус јуулып тӱшсе, солун-солун куучындар угулар. Бистер, огош балдар, јаан улустыҥ оозын карап отурар јаҥыс јок. Туку ла ол кыптаҥ урок бӱдӱреечи болуп, куучынды билдирбезинеҥ тыҥдаланып, угуп отурарыҥ. Айылчы келзе, тен ары кедери айылдаҥ чыгала барар керек. Кайда эмдиги балдар, куучынга јара киришкен, кулагын талбайта алып јанында отурган. Албатыныҥ ӱредӱзи кату болгон, бистерди байбаҥнаҥ туура апарган. Онызын бу ла јаанап келеле, аайлап турбай.

Ӧткӧн чактыҥ 70-чи јылдарында адамныҥ аказыныҥ (абам) куучынын угарга келишкен. Ӧткӧн шыралу јӱрӱмин калаҥыда кӧзи мелтиреп, јажы анаҥ-мынаҥ тоголонып, ол энем-адамга айткан эди. Алтай кижи бӱдерде, анаар ла ачу-коронын улуска кӧргӱспеске албаданар. Је, байла, арајан ачу-коронды чыгарган болор. Керек мындый болгон эмтир.

Ӱлегемде, Оргузук јуртта, кандый да јаан јуунга улус јуулышкан. Тӧжи ажыра кырчый-мерчий кайыш курлу (портупея), јалмажында колмылтыкту улус келгилеген. Абам ол тушта јиит уул, олорды кӧрӱп, араайынаҥ шымыранган: «Бу ла мындый немелер алдында алтай улусты ӧлтӱрген». Байла, бала тужында кӧргӧнин-укканын, 20-чи јылдардыҥ канду ӧйлӧри санаазына кирген болор.

Јаан удабаган, оны милиция айдап апарган. Аайы-бажы јок токпок кайнай ла берген — «Кыр ажыра јараплан отурып, јопон шпионло тил алыжып турган кижи сен. Контр нӧкӧрлӧриҥ кемдер? Јажытту јолыгар јереер кайда? Совет јаҥга кандый каршу эдерге?». Кижи ле бадар таш кыпка сугуп салза, санаазы ычкынганча турар. Тӱнде улустыҥ кыйгы-кышкызы сӱреен болгон деер. Адарга апараткан улус арга јокто кышкырган болбой. Торт ло токпокко чыдабай, ол јуунда эки јанында отурган улустыҥ адын адап берген. Кемдер болгонын адын адабайын. Јаткан јурт не-немени ӱзе билер. Кем кемди саткан, кем кемди актуга айдаткан – ол јаан сурак. Ол ӧйлӧрдӧ айылдар сайын базып, улустыҥ эрмегин туйказынаҥ угуп, НКВД-га сӧс јетирер улус болгоны эмди кемге де јажыт эмес. Оныҥ учун, «бойымдыйы бойсу, кижинийи кирсӱ» деп, кемди де јабыс кӧрбӧс керек.

Адаанын алар чике балдары јок то болзо, куучынын уккан мен айдып саларга турум. «Јопон шпион» болуп, 10 јылга јаргыладып, Ыраак Кӱнчыгышта Находка город тудуп, абам мойнына артып берген јӱгин алып чыккан.

Ондо јӱрӱп, татар укту Ахмедзянова Галия деп келинле танышкан. Ол Татар јеринде бичикчи кижи, коммунист болуп, јаан иште иштеп јӱреле, ӧбӧӧни ажыра айдаткан. Ӧбӧӧнин адып салган. Јаш кызын тӧрӧӧндӧрине артыргызып, ӱч јашту уулчагын кожо алып, ссылкага барган. Олор 1947 јылда јайымдалып, колында балалу Ойрот-Турага једип келгилеерде, јаан кар јаап, кыш тӱжӱп калган. Кайастаҥ јер тура (землянка) казып, ондо ло кыштагылаган. Јас келерде, Хабаровка јуртка токтоп, кыйа кӧс болбоско орус јуртта артып калгылаган. Јурттыҥ улузы јеҥебисти «Татар Галя» дежетен. Кӱргӱл сары чачту, јоон тулуҥду кеберкек кижи болгон. Кандый јараш вышивка салар. Ийнекти сол јанынаҥ саар,мусульман улустыҥ јаҥы ондый. Татар акцентле алтайлап куучындаза, сӱреен кайкамчылу угатам.

Галя јеҥебис ӧлӧрдиҥ-ӧлгӧнчӧ јаныксап, 1980 јылда божогон. Абам оорыйла, Камень-на-Оби городто каргандардыҥ туразында болгон, эки јылдаҥ ондо ло божогон.

Бистиҥ јуртта Ахмедяновтор, эмезе Ахмедзяновтор, Тазеевтер деп татар ӧбӧкӧлӧр бар болгоны 37 јылдыҥ јаҥылгазы болор. Абамныҥ ады-јолы — Баянкин Јӧҥӧӧ Баянкинович, орус ады Егор. Улуска јалакай, ойынчы-кокырчы кижи болгон. «Эх ты Галя, Галя, молодая» — деп кимиректенип кожоҥдоп јӱретен.

Сакладова В.Т., Хабаровка јурт Билениҥ кӧмзӧзинеҥ алынган фотојурукта: солдоҥ оҥ јаны јаар – Баянкин Јӧҥӧӧ (абам), Ахмедзянова Галия (јеҥем), татар айылчы келин, Тобоев Кару, Тазеев Володя; балдар – Тазеев Сережа, Толя, татар уулчак.

Источник: районная газета «Ажуда»